تحول بنیادهای امامت نزد نخستین گروه غالیان شیعه

سازوکار و سنجه­های تعیین امام یکی از مهمترین و بنیادی­ترین عناصر و همچنین دشواره­های موجود در نخستین گروه­های شیعه به معنای عام آن بوده است. در مقالۀ پیشِ رو با رویکرد تاریخی و گفتمانی، سازوکارها و سنجه­های مربوط به امامت، نزد نخستین گروه­های تندروی شیعی، از آغاز تا سدۀ دوم هجری بررسی شده است. همچنین تکامل و دگردیسی نگرش­های امام­شناسانه در میان سبائیه، کیسانیه، نخستین غالیان و نیز خرمدینان ـ­که اندیشه­های آنها همسانی­های فراوانی با گروه­های پیش­گفته داشت­ـ مورد واکاوی قرار خواهد گرفت. این مقاله نشان خواهد داد که اصول علم، نور و انتقال ارواح چگونه و در چه فرآیندی از سوی گروه‌های یاد شده برای تبیین امامت مورد استفاده قرار گرفتند. همچنین خواهیم گفت که چگونه دو اصل نور و گردش ارواح که بر جهان­بینی­های ویژه­ای استوار بودند، به پایمردی نخستین غالیان ­ـ که از دل بحران درونی کیسانیه سر برآوردند ­ـ برای توضیح نهاد و مفهوم امامت به کار گرفته شد.